Tekst stanowi fragment monografii: K. Górak-Sosnowska, P. Masiukiewicz Bankowość muzułmańska, Oficyna Wydawnicza SGH, Warszawa, 2013.

Obok dwóch tradycyjnych megasektorów bankowości, tj. bankowości konwencjonalnej i parabankowości (shadow banking),[1] wyrósł współcześnie trzeci sektor – bankowości muzułmańskiej. Bankowość ta z 1,5 bln aktywów spełnia ważną rolę na globalnym rynku; rośnie też na znaczeniu. Zainteresowanie bankami muzułmańskimi wynika nie tylko z faktu ich udziału na światowych rynkach, lecz także z zasad islamu, z których wynikają reguły ich funkcjonowania. Działalność banków ma na celu nie tylko maksymalizację zysku poprzez świadczenie społecznie użytecznych usług, jak ma to miejsce w przypadku banków konwencjonalnych, ale także przestrzeganie zasad religii islamskiej.

Pionierskie próby tworzenia instytucji finansowych w Pakistanie, pierwszy bank w Egipcie, utworzenie bliskowschodniego centrum finansowego w Bahrajnie oraz powstanie międzynarodowych organizacji bankowości muzułmańskiej stworzyły podstawy do rozwoju tego sektora. Instytucje międzynarodowe spełniają szczególnie ważną rolę w obszarze badań naukowych, standaryzacji produktów i rachunkowości czy zarządzania ryzykiem.

Nowoczesne rozwiązania instytucjonalne na rynkach finansowych krajów muzułmańskich obejmują:

• niezależną rolę banków centralnych,
• funkcjonowanie nadzorów bankowych (finansowych),
• systemy gwarancji depozytów,
• instytucje parabankowe wspierające kredytowanie gospodarki i gospodarstw domowych (np. islamskie mikrofundusze pożyczkowe),
• giełdy papierów wartościowych.

Badania dotyczące banków muzułmańskich pokazują, że model wypracowany w ostatnich latach sprawdził się w realnej gospodarce.[2] W szczególności:

• rósł      popyt na produkty finansowe zgodne z zasadami szari’atu, a banki      konwencjonalne podejmowały współpracę z tym sektorem, natomiast dynamika      wartości depozytów i kredytów w ostatnich latach wynosiła średnio 10-15%      p.a.,
• postępowała      standaryzacja procedur i produktów bankowości muzułmańskiej, w tym w      zakresie nowoczesnych metod zarządzania ryzykiem opartych o rekomendacje      Międzynarodowego Komitetu Nadzoru Bankowego w Bazylei,
• analiza      wskaźnikowa dla tych banków potwierdza, że były one dobrze dokapitalizowane,      zyskowne i stabilne,
• dźwignia      finansowa w tych bankach była relatywnie niska,
• tak      jak w bankowości konwencjonalnej, również banki te były zróżnicowane pod      względem ryzyka, płynności i zysków,
• banki      muzułmańskie były bardziej odporne na kryzysy finansowe i bankructwa,
• transakcje      finansowe charakteryzował wysoki poziom etyki i przejrzystości.

Banki muzułmańskie przetrwały czas międzynarodowego kryzysu finansowego subprime bez większych strat; zaledwie w kilku przypadkach potrzebna była pomoc państwa. Większa odporność na kryzysy finansowe wydaje się być wkomponowana w zasady ekonomii muzułmańskiej. Wraz ze standaryzacją produktów, wzrostem sprzedaży i zwiększeniem związków z bankowością konwencjonalną, ta odporność może się zmniejszać. Problematyka odporności kryzysowej, zaledwie zarysowana w niniejszej pracy, wymaga dalszych badań.

Wysokie kapitały własne, dobra płynność, upowszechnienie systemów gwarancji depozytów oraz wdrażanie systemu zarządzania ryzykiem opartego na rekomendacjach Bazylea II – spowodowały wzrost stabilności i bezpieczeństwa megasektora oraz wzrost zaufania klientów do bankowości muzułmańskiej.

Przed tą bankowością stoi jednakże dużo wyzwań, związanych z konkurowaniem z międzynarodowymi, nowoczesnymi bankami konwencjonalnymi.[3] Głównymi problemami w funkcjonowaniu oraz w konkurencyjności banków, działających w oparciu o szari’at, są m. in.: różnice w poszczególnych krajach co do interpretacji szari’atu, brak pełnej standaryzacji w obszarze rachunkowości i audytu dla banków muzułmańskich, systemy podatkowe w niektórych krajach nieadekwatne do specyfiki bankowości muzułmańskiej oraz niedobór uczonych prawników muzułmańskich, którzy wspomagają rozwój instytucji muzułmańskich i interpretują zasady szari’atu.

Źródłami przewagi konkurencyjnej banków muzułmańskich nad bankami konwencjonalnymi są niższe koszty operacyjne a także zróżnicowanie oferty produktów bankowych i usług oraz wysoka zdolność do informatyzacji. Ponadto, czynnikiem wpływającym na konkurencyjność tej bankowości są również ludzie pracujący w bankach, a mianowicie ich uprzejmość i życzliwość, angażowanie się w doradztwo klientowi.

Zdaniem ekspertów, zarządzanie bankami muzułmańskimi musi być bardziej kreatywne, banki muszą rozwijać bardziej zdywersyfikowaną ofertę produktów i usług finansowych, aby miały one rację bytu i przetrwały na rynku[4]. Potrzebna jest także dalsza standaryzacja procedur i produktów, lepszy ład korporacyjny oraz efektywniejsze zarządzanie ryzykiem. Ze względu na specyficzny charakter banków muzułmańskich, muszą one inwestować w badania, które dotyczyć będą wprowadzenia na rynek nowych produktów, a także implementacji nowych zasad zarządzania ryzykiem w ramach rekomendacji Bazylea III. Międzynarodowe organizacje finansów muzułmańskich mają w tych obszarach znaczną rolę do spełnienia.

Należy przewidywać rozwój stosunków gospodarczych Unii Europejskiej z krajami muzułmańskimi. Można też spodziewać się powstawania kolejnych banków muzułmańskich w UE; z których korzystać będą także wyznawcy innych religii. W przyszłości szereg banków konwencjonalnych z Europy Środkowej i Wschodniej, w tym z Polski, doceni coraz większe możliwości rozwoju biznesu w wyniku współpracy z bankowością muzułmańską. Potrzebna jest do tego nie tylko wiedza o tym sektorze, ale także głębsze zrozumienie specyfiki działalności opartej na religii.

Wykorzystanie szans współpracy z krajami muzułmańskimi leży także w dobrze pojętym interesie Polski.